Jak liczyć czas pracy kierowcy?

Czas pracy kierowcy to zagadnienie składające się ogół regulacji prawnych, mających na celu stworzenie jasnych reguł obliczania ram czasowych pracy zawodowego kierowcy. Wypracowane standardy mają z założenia stanowić konsensus pomiędzy optymalnym wypełnianiem codziennych obowiązków przez kierowców a bezpieczeństwem w ruchu drogowym. Uregulowania tej kwestii są dość skomplikowane i budzą szereg niejasności, problemów interpretacyjnych. Nie można ich jednak lekceważyć, bowiem zmęczony kierowca stanowi realne zagrożenie dla wszystkich uczestników ruchu. Naruszenia przepisów w tym zakresie wiążą się również z wysokimi karami nakładanymi przez ITD, inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy, funkcjonariuszy policji, służby celnej oraz straży granicznej.  Czym różni się przerwa od odpoczynku? Jak prawidłowo liczyć czas pracy kierowców? Zapraszamy do naszego kompendium wiedzy w tym zakresie.

Czas pracy kierowców w świetle prawa

Kraje Unii Europejskiej dążą do ujednolicenia przepisów państw członkowskich dotyczących pracy kierowcy zawodowego. Implementację europejskich norm do polskiego porządku prawnego stanowi Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców. Istotne znaczenie dla zasad obliczania czasu pracy kierowców zawodowych mają również:

• Rozporządzenie WE nr 561/2006 z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego,
• umowa europejska dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe(AETR) z dnia 30 sierpnia 1999 r. ,
• zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98,
• uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85,
• ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym,
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy,
• ustawa z dnia 15 listopada 1984 r.– prawo przewozowe.

Całkiem sporo aktów prawnych jak na jedno zagadnienie, nieprawdaż? Niektórzy profesorowie prawa powołują się również na ustawę z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy oraz ustawę z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, jednak pełnią one raczej rolę uzupełniającą.

Mierzenie czasu pracy kierowcy – zasady ogólne

Głównym narzędziem wykorzystywanym do mierzenia czasu pracy kierowcy jest tachograf, czyli narzędzie pomiarowe. Zawodowi kierowcy poruszający się pojazdami o masie powyżej 3,5 tony przewożącymi zarówno rzeczy, jak i ludzi powyżej 9 osób są zobowiązani do rejestrowania czasu jazdy, wszelkich przerw oraz okresów odpoczynku. Tachograf rejestruje wskazania prędkościomierza pojazdu oraz bieżącą aktywność kierowcy. Jest to niezwykle ważne, bowiem do czasu pracy zawodowego kierowcy wlicza się wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, czyli:

• prowadzenie pojazdu,
• ogół czynności składających się na załadunek i rozładunek, w tym również okres oczekiwania,
• zabezpieczenie towaru,
• obsługa pojazdu i naczepy,
• czyszczenie pojazdu,
• formalności administracyjne, czyli uzupełnienie dokumentów transportowych i inna ,,papierkowa robota”,
• czynności spedycyjne,
• pomoc i czynności nadzorcze dotyczące osób wsiadających i wysiadających z pojazdu,
• przerwa śniadaniowa trwająca 15 minut, jeżeli dobowy wymiar pracy to co najmniej 6 godzin.

Czego nie można wliczyć do czasu pracy?

Zakres przedmiotowy czasu pracy kierowcy jest dość rozległy i uwzględnia wszystkie czynności składające się na realnie wykonywaną pracę.  Nie można wliczać do czasu pracy kierowcy:

• okresu dyżuru podczas którego kierowca nie wykonywał swoich obowiązków,
• nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdów,
• dobowego nieprzerwanego odpoczynku,
• przerw ustanowionych w równoważnym systemie czasu pracy.

Obliczanie czasu pracy kierowcy nie jest proste, ponieważ jego obowiązki nie ograniczają się jedynie do prowadzenia pojazdu. Nie ma idealnej metody sprawdzenia aktywności kierowcy wykonywanej poza samochodem ciężarowym. Czas pracy a czas jazdy kierowcy to dwa odrębne zagadnienia.

Czas pracy kierowcy a pakiet mobilności

Postęp technologiczny oraz kolejne zmiany realizowane przez tzw. pakiet mobilności dążą do rozwoju tachografów i większej kontroli aktywności kierowców. Na ten moment obowiązek posiadania tachografów ograniczony jest do kierowców pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony, realizujących transport drogowy. Zakres obowiązków kierowcy w tym zakresie będzie stopniowo rozszerzany w 2024 i 2026 roku. Tachografy nowej generacji zagoszczą również w samochodach dostawczych firm transportowych, a zasady pracy kierowców furgonów zostaną ujednolicone z regułami pracy kierowców pojazdów ciężarowych.

Dzienny czas prowadzenia

Zgodnie z aktualnymi przepisami prawa, maksymalny dzienny czas prowadzenia pojazdu przez zawodowego kierowcę wynosi 9 godzin. Dwa razy w tygodniu może on wzrosnąć do 10 godzin, przy czym jako tydzień rozumie się twarde ramy – od 00:01 w poniedziałek, aż do północy w niedzielę. Dzienna jazda może być wykonywana w kilku częściach i zazwyczaj jest uzależniona od logistycznego rozplanowania trasy. Na odcinkach międzynarodowych najpopularniejsza jest formuła 4h 30 minut jazdy, 45 minut przerwy i ponownie 4h 30 minut prowadzenia pojazdu. Jednak jest to jedynie pewny wzorzec. By w pełni zrozumieć zagadnienie dziennego czasu pracy kierowcy trzeba zaznajomić się z zasadami pauzy kierowców.

Obowiązkowa przerwa w pracy

Przerwa w pracy wynika z powszechnie przyjętych praw pracowniczych, które rzutują na bezpieczeństwo, samopoczucie oraz wydajność pracowników. Jeżeli kierowca prowadził pojazd przez 4,5 godziny to jest zobowiązany do wykonania 45-minutowej przerwy. Może być ona rozłożona w czasie na dwie krótsze pauzy: minimum 15 i 30 minut. Istotna jest tutaj kolejność – druga przerwa z zasady powinna być dłuższa. Poza nadmienionymi przerwami w jeździe, kierowca ma również do dyspozycji 15-minutową przerwę śniadaniową. Kolejnym urozmaiceniem są przypadki w których kierowca prowadzi pojazd przez 10 godzin jednego dnia. Wówczas jest on zobligowany do dwóch przerw po 45 minut po każdym okresie prowadzenia pojazdu ciężarowego wynoszącym 4,5 godziny. Ostatnia godzina jazdy odbywa się wówczas dopiero po drugiej pauzie.

Doba pracownicza

Dobra pracownicza to okres 24 godzin, który zaczyna się z chwilą rozpoczęcia pracy przez kierowcę. Powszechnie można spotkać się również z innymi określeniami potocznymi, takimi jak ,,doba kierowcy” , ,,okres dobowy” czy ,,praca dobowa”. Na dobę pracowniczą składają się zarówno okresy pracy, przerw jak i odpoczynku, zamknięte w 24-godzinnym cyklu. Nie można zatem mówić o 8-9 dobach w jednym tygodniu, czy rozpoczęciu dwóch dób pracowniczych jednego dnia. Doba wynosi 24 godziny i jest uzależniona od momentu podjęcia pierwszych czynności zawodowych, nawet jeśli jest to tylko pozostawanie w gotowości na swoim stanowisku pracy. Działa to na podobnej zasadzie w innych grupach zawodowych. Jeśli pracujesz od poniedziałku do piątku w godzinach 08:00-15:00 to de facto twoja doba pracownicza rozpoczyna się o godzinie 08:00 jednego dnia, a kończy o 08:00 dnia kolejnego. Pewne zawirowania semantyczne w dobie pracowniczej kierowcy wynikały wcześniej z zliczania czasu jazdy po każdym odpoczynku. Pamiętaj, że doba pracownicza a okres jazdy między odpoczynkami to dwa różne pojęcia, których nie należy mylić.

Jazda w tandemie – dwuosobowa załoga

Kierowcy transportu drogowego mają możliwość jazdy w załodze, czy jak to się zwykło mawiać – tandemie. Chodzi tutaj o sytuację w której podróżują oni razem tym samym pojazdem i zmieniają się za kierownicą, z jednoczesnym poszanowaniem prawa do odpoczynku. Ważne jest to, by drugi kierowca dołączył do pierwszego w przeciągu pierwszej godziny od rozpoczęcia jazdy. W praktyce wspomniana godzina służy zazwyczaj odebraniu drugiego kierowcy, który nie mógł zjawić się w bazie firmy. Każdy z kierowców może prowadzić pojazd po 9 godzin każdego dnia, z możliwością przedłużenia do 10 godzin dwa razy w tygodniu. Obaj kierowcy muszą udać się na odpoczynek w tym samym czasie, nie można uznawać za odpoczynek okresu spędzonego na fotelu pasażera podczas gdy jeden z kierowców prowadzi. Tym samym podwójna obsada jednego transportu wprowadza kolejne zmiany w zakresie obliczania czasu pracy.

Dyżur kierowcy, czyli uroki fotelu pasażera

Przez dyżur w przypadku pracy w załodze rozumie się czas, który kierowca spędza na fotelu pasażera, przy jednoczesnym prowadzeniu pojazdu ciężarowego przez drugiego kierowcę. Za dyżur przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50% podstawy. Jeżeli kierowcy zmieniają się na trasie i prowadzą w cyklu mieszanym to powinno to zostać odnotowane w tachografie – kierowca, który aktualnie prowadzi pojazd powinien umieścić swoją kartę w pierwszym slocie. Nie ma wyjątków od tej reguły. Kierowcy mają obowiązek zalogowania swoich kart w tachografach bezzwłocznie po przystąpieniu do pracy, nawet jeśli dla jednego z kierowców oznacza to jedynie stan gotowości.

Okres odpoczynku dziennego

Przez okres odpoczynku nie należy rozumieć krótkich przerw występujących między okresami prowadzenia pojazdu. Chodzi o niezakłócony czas przeznaczony na sen i odpoczynek. Innymi słowy – po czasie pracy następuje czas na regenerację. W przypadku innego zawodu jest to zazwyczaj moment opuszczenia miejsca pracy i udania się do domu. Kierowca międzynarodowy nie ma takiej możliwości, jednak przysługuje mu czas na odpoczynek. Ważne jest to, by konkretny czas prowadzenia pojazdu oraz okres odpoczynku mieściły się w 24-godzinnej dobie pracowniczej. Kierowca w okresie odpoczynku dobowego nie musi wykonywać żadnych czynności pracowniczych. To jego czas wolny.

Ile godzin dziennie może odpoczywać kierowca?

Zasadniczo wyróżniamy trzy rodzaje odpoczynków dobowych:

• regularny, który trwa co najmniej 11 godzin,
• dzielony, czyli rozłożony na dwie części – 3 godziny + minimum 9 godzin,
• skrócony, który trwa co najmniej 9 godzin.

Przez regularny dzienny okres odpoczynku kierowcy należy rozumieć odpoczynek trwający minimum 11 godzin w każdej dobie pracowniczej. Czas ten może zostać podzielony na dwie części, czyli 3 godziny i okres nieprzerwanych 9 godzin. Pomiędzy dzielonym odpoczynkiem kierowca może przystąpić do dalszej jazdy. Ważne jest jednak to, by trzymał się dziennych limitów pracy i nie przerywał 9-godzinnego odpoczynku. Dobowy odpoczynek może być wykorzystany w pojeździe jeżeli pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania.

Pauza 9 godzin – ile razy w tygodniu?

Kierowcy mają możliwość skorzystania ze skróconego odpoczynku dobowego, wynoszącego 9 godzin. Nie może on być przeplatany pracą i można z niego skorzystać jedynie trzy razy w przedziale czasowym trzech tygodni. Mówiąc prościej – przez 3 tygodnie kierowca może trzykrotnie skrócić czas odpoczynku do nieprzerwanych okresów po 9 godzin każdy. Jest to w rzeczywistości okres odpoczynku a nie przerwy, jednak kierowcy posługują się zazwyczaj określeniem ,,9-godzinnej pauzy”.

Odpoczynek dobowy na promie

Może dojść do sytuacji w której kierowca będzie odbywał swój dzienny odpoczynek na promie. Nie ma ku temu przeciwwskazań. Odpoczynek ten może zostać przerwany na potrzeby wjazdu i zjazdu z promu. Niewykorzystaną część dobowego odpoczynku może wykorzystać już po zjeździe z promu, na najbliższym możliwym parkingu. Kierowca musi mieć jednak do dyspozycji własną kabinę sypialną na promie. Przepisy te stosuje się per analogiam również do transportu koleją. Nic nie stoi również na przeszkodzie, by przerwa w pracy była zrealizowana na statku, bądź kolei. W praktyce jest to jednak mało prawdopodobne.

Tygodniowy czas pracy kierowcy – ściąga

Tygodniowy czas pracy nie jest zależny od tego, o której godzinie rozpoczęło się pierwszą dobę pracowniczą. Na potrzeby ujednolicenia zasad obliczania czasu pracy kierowców, przyjęto sztywne ramy czasowe. Tygodniowy okres pracy kierowcy rozpoczyna się o godzinie 00:00 w poniedziałek, a kończy o północy w niedzielę. Ustawodawca dokonał pewnego uproszczenia, by usystematyzować cykle tygodniowe pracy oraz okresy tygodniowego odpoczynku. Podstawowa reguła jest bardzo prosta. Kierowca nie może prowadzić pojazdu przez tydzień przez okres dłuższy od 56 godzin. Skąd taka liczba? 6 dni w tygodniu po 9 godzin jazdy daje nam 54 godziny. Jeżeli dodamy do tego możliwość dwukrotnego przedłużenia czasu prowadzenia pojazdu do 10 godzin w obrębie jednego tygodnia to otrzymujemy ostatecznie 56 godzin. Jest to bariera nieprzekraczalna, której naruszenie może wiązać się z wysokimi sankcjami finansowymi.

Dwutygodniowy czas pracy kierowców, czyli nowe ograniczenia

Pewnie zadajesz sobie w tym momencie pytanie: Czy skoro przez jeden tydzień czasu pracy kierowca może prowadzić pojazd przez 56 godzin to przez dwa tygodnie będzie mógł prowadzić przez 112 godzin? Nie. Przez okres dwóch następujących po sobie tygodni, kierowca może prowadzić pojazd maksymalnie przez 90 godzin. Maksymalnie 56 godzin w jednym tygodniu, jednak przy jednoczesnym ograniczeniu do 90 godzin w przedziale 2 tygodni. Może to być 56 godzin w pierwszym tygodniu i 34 godziny w drugim, czy chociażby równy podział po 45 godzin w każdym z dwóch tygodni. Dwutygodniowy czas jazdy kierowcy zakłada 90 godzin prowadzenia pojazdu przez 14 dni, co daje średnią na poziomie 6,42 godziny jazdy dziennie.

Tygodniowy odpoczynek kierowcy

Bynajmniej nie chodzi tutaj o okres odpoczynku trwający 7 dni. Regularny odpoczynek tygodniowy trwa 45 godzin i najpóźniej kierowca powinien go rozpocząć po zakończeniu sześciu dobowych cyklów pracy, bazując na zakończeniu poprzedniego tygodniowego okresu odpoczynku. Można powiedzieć w uproszczeniu, że czas pracy kierowcy to czas jazdy i odpoczynku. Po zakończeniu tygodniowego odpoczynku regularnego, kierowca może przystąpić do kolejnego cyklu sześciu dób pracowniczych. Ważne jest to, by regularny tygodniowy okres odpoczynku nie odbywał się w kabinie pojazdu. Uproszczając nieco sprawę: 6 dób pracowniczych poświęconych na pracę powinno być zwieńczone 45-godzinnym odpoczynkiem regularnym.

Skrócone regularne okresy odpoczynku

W przypadku transportu międzynarodowego, gdy kierowca przebywa poza granicami kraju siedziby firmy, może on odbyć dwa skrócone okresy odpoczynku wynoszące co najmniej 24 godziny. Rodzi to jednak obowiązek odbycia dwóch kolejnych regularnych odpoczynków w wymiarze 45 godzin. Przez 4 tygodnie kierowca może zatem odbyć dwa regularne odpoczynki tygodniowe oraz dwa skrócone odpoczynki tygodniowe.

Dwa skrócone odpoczynki tygodniowe pod rząd – warunki

By kierowca mógł odbyć skrócone odpoczynki tygodniowe wynoszące minimum 24 godziny (mniej niż 45 godzin) dwa tygodnie pod rząd muszą zostać spełnione następujące warunki:

• okres odpoczynku dotyczy stricte transportu międzynarodowego,
• oba okresy skróconego odpoczynku muszą zostać wykonane poza granicami Polski,
• po dwóch skróceniach tygodniowego odpoczynku kierowcy przysługuje mu rekompensata za skrócenia,
• po dwóch skróconych okresach odpoczynku tygodniowego musi wystąpić odpoczynek regularny, odbywający się w siedzibie firmy lub miejscu zamieszkania.

Co więcej, zmiany wprowadzone przez pakiet mobilności 2020 nakładają obowiązek powrotu do miejsca zamieszkania na tygodniową przerwę co 4 tygodnie pracy. Nie ma także możliwości podziału regularnego odpoczynku tygodniowego na dwa sąsiadujące tygodnie.  

Nocny czas pracy kierowców

Ustawa o czasie pracy kierowców stanowi lex specialis względem Kodeksu Pracy i definiuje godziny nocne dla kierowców jako przedział 4 godzin pomiędzy północą a 07:00. Pracodawca zobligowany jest do określenia w regulaminie, bądź warunkach zatrudnienia dokładnego okresu uznawanego za porę nocną. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia odpoczynku kierowcy. Jeżeli w godzinach określonych przez pracodawcę jako pora nocna, kierowca wykona jakąkolwiek pracę to jego czas pracy występujący między dwoma odpoczynkami nie może przekroczyć 10 godzin. Jest to indywidualne ustalenie każdej firmy transportowej, uzależnione od specyfiki pracy w danym miejscu. Natomiast praca w godzinach nocnych powinna wymagać zgody ze strony pracownika.

Przelicznik godzin: nadgodziny pracy kierowców

W wyjątkowych sytuacjach kierowca może wypracować godziny nadliczbowe, popularnie nazywane nadgodzinami. Maksymalny, roczny limit nadgodzin uznawany przez PIP to 416 godzin. Kodeks pracy mówi z kolei o maksymalnym limicie godzin nadliczbowych wynoszącym 260 godzin. Orzecznictwo sądów w tym zakresie jest różne i stawia  na indywidualne rozpatrywanie poszczególnych spraw.

Nadgodziny a dodatek do pensji

Za przepracowane godziny nadliczbowe, pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 50% lub 100% doliczany do standardowego wynagrodzenia. Wymaga to jednak wypracowania indywidualnych ustaleń ze swoim pracodawcą. Jeżeli takiego porozumienia nie było, wówczas nadgodziny mogą wynikać jedynie z realnego zagrożenia życia lub zdrowia, awarii oraz wyjątkowych, nagłych potrzeb pracodawcy. Kierowca ma możliwość dokonania wymiany nadgodzin na czas wolny na własną prośbę (stosunek 1:1), bądź na prośbę pracodawcy (stosunek 1:1,5).

Kogo nie dotyczą przepisy o czasie pracy kierowców?

Z przepisów dotyczących czasu pracy kierowców wyłączone zostały pojazdy, które nie posiadają obowiązku rejestrowania czasu pracy za pomocą tachografów. Są to pojazdy:

• wojskowe,
• zabytkowe,
• medyczne,
• specjalistyczne,
• pojazdy poruszające się po terenie prywatnym, jeżeli nawet przez moment nie wjadą na drogę publiczną,
• pojazdy niedopuszczone do ruchu,
• komunikacji miejskiej poruszające się po stałych trasach miejskich.

Jeżeli pojazdy wyposażone w tachograf poruszają się po terenie prywatnym, takim jak budowa czy prywatny las to powinny posiadać przełączony selektor tachografu na pozycję OUT.

Obowiązki pracodawcy – ewidencja czasu pracy

Po 29 maja 2022 r. zgodnie z art. 25 ustawy o czasie pracy kierowców, ewidencja czasu pracy prowadzona w formie papierowej, bądź elektronicznej musi zawierać:

• liczbę przepracowanych godzin,
• godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy,
• liczbę godzin przepracowanych w porze nocnej,
• liczbę godzin nadliczbowych,
• dni wolne od pracy z oznaczeniem tytułu ich udzielenia,
• liczbę godzin dyżuru oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia dyżuru, ze wskazaniem, czy jest to dyżur pełniony w domu,
• rodzaj i wymiar zwolnień od pracy,
• rodzaj i wymiar innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy.

Karta ewidencji czasu pracy kierowcy to jeden z obowiązków, który spocznie na barkach pracodawcy.  Pracodawca będzie zobligowany do przechowywania ewidencji czasu pracy kierowców przez okres 10 lat po zakończeniu okresu objętego ewidencją. Co więcej, będzie musiał udostępnić ewidencję kierowcy, jeżeli ten złoży stosowny wniosek.

Czas pracy kierowcy bez tajemnic

Skrupulatne prowadzenie firmy transportowej i nadążanie za zmianami w prawie to prawdziwe wyzwanie. W różnych aktach prawnych można odnaleźć sprzeczne informacje dotyczące czasu pracy kierowców, które weryfikowane są przez praktykę i orzecznictwo sądów. Lektura powyższego artykułu powinna rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące obliczania czasu pracy kierowcy. Postęp cywilizacyjny i technologiczny zmierza do jeszcze większej kontroli aktywności kierowców a wszelkie naruszenia czasu pracy kierowców wiążą się z bolesnymi karami finansowymi. Dlatego zadbaj o prawidłową ewidencję czasu pracy kierowców zawodowych realizujących transport drogowy.